ANDALVSIA, continens SEVILLAM & CORDVBAM
ex Theatrum orbis terrarum sive atlas novus in quo tabulae et descriptiones omnium regionum Pars secvnda (Bibliotheca Cervantina)
Hispania Bætica hodie tres regiones complectitur,
Andaluziam,
Granatam &
Extremaduram. Andaluzia, quam quidam Vandaliam, Vandalorum domum,
Wendenhuys vocant, montibus Granatensibus & Morinæ jugis clauditur, freto Gaditano ad Meridiem, & ripis fluminis Anæ ad Septentiones. Ad portum veluti maris Mediterranei jacet, beneficio freti Gaditani, quod in latitudinem (teste
Botero) 14 milliaria Italica patet, in longitudinem viginti quinque. A parte Hipaniæ tribus cornubus prominet, super quæ condita sunt Gibraltar, Tariffa, Barbatæ: ab Africæ parte totidem, ubi sunt Septa, Alcazzar, & Tanger. Gibraltar ad radices montis Calpe, qua Occidentem aspicit, sita est, qui mons fere totus mari ambitur, nisi qua angusto calle continenti jungitur, cui in opposito littore Africæ objacet Abila. Celebrem hunc locum fecit illustris illa victoria navalis, quam de Hispanorum classe reportavit heros fortissimus Iacobus Heemskerck. Extra fretum ad Oceanum Atlanticum jacet insula Cadix, septigentis pedibus a continent distans. In qua unum est oppidum, Romanorum temporibus florentissimum, nun
Cadix Hispanis, nostratibus
Calis Malis vulgo dictum. Gades, inquit
Nonius, insula est ad Bętis ostia, qua Europa ab Africa dirimitur, & unde Tyrrheni maris faucibus Oceani æstus immittitur, angusto spatio a continenti & veluti flumine abscissa. Hodierno die navigationis beneficio & salinis fovetur, tum ex thynnorum captura multum emolumenti capit; omnis generis frugum & generosi vini feracissima, cum olim a continenti 700 pasibus divulsa esset, nunc ponte illi jugitur.
Inter Gades & continentm est Portus Regalis, vulgo Puerto Real, & paulo ultra S. Mariæ, ubi Guadalæte amnis in Oceanum exit. Hic magna reperitur vis candidi salis, quæ aliis Europæ locis infertur. Hinc exiguo promontorio superato S. Lucar de Barameda aditur, navium statione & appulsu nobilis.
Præcipua Andaluziæ pars est conventus Hispalensis, qui omnium regionum & conventuum Hispaniæ, tum populorum frequentia & humanitate, tum divitiis, & beata rerum omnium copia felicissimus jure censetur. Longe lateque patet hoc territorium in ducenta ferme egregia oppida, vicis quam plurimis non annumeratis, ut unus hic conventus pluribus oppidis juridicus nunc sit, quam omnes quatuor simul in ea provincia fuere, quas auctore Plinio 175 tantum jura decidisse constant. Nam quota pars hæc fuerit, si centum pagorum millia accenseantur, quæ a Divo Ferdinando rege, in Hispalensi agro, quem Axara¿f/s?ium Arabes vocarunt, cum ipsa urbe in fidem recepta sunt? Sed ea expulsis Barbaris magna ex parte desolata sunt: limites autem ut ab antiqua conventuum descriptione multum recessere, ita ad Vambæ regis formulam cunctis Hispaniæ Ecclesiis præscriptam propius accedunt. Habet enim hæc diœcesis ab Ortu Cordubense territorium, ab Occasu Algarbiorum fines: quæ pars septentrionem spectat, eam Lusitaniæ ditionem attingit, quæ Magistratus S. Iacobi vocatur. Cetera vero Meridie versus Gaditano Conventu & Oceano clauduntur. Metropolis est Hispalis, hodie Sevilla, quę ita Bæticæ universas urbes nobilitate opibusque longe antecedit, ut cæteras Hispaniæ provincias Bætica. Colonia fuit Romanorum, cognomine Romulensis. De origine ejus ambigunt scriptores, quidam ad Hispanlum Herculis Lybici filium, ex Berosi mente, referunt. Isidorus vero lib. 15 Orig. Iulium Cæsarem refert Hispalim condidisse, eamque ex suo & urbis Romæ nomine, Iuliam Romuleam nuncupasse. Philostratus in vita Apollonii Tyanæi, lib. 5, cap. I, Ispulam; Silius vero Italicus Hispal vocat, unde ait: Et celebre Oceano, atque alternis æstibus Hispal. Vocatam autem Hispalim vult Isidorus a situ, eo quod in solo palustri, suffixis profundo palis locata, ne lubrico & instabili fundamento caderet. Arias Montanus, apud Ortelium, ait Hispalim, Phœnicum nomen esse, a Spila vel Spala deflexum, quod planiciem sive virentem regionem significat, quam suburbanus ejus ager egregie refert. Vrbs certe est amœnissima, & in primis, non Hispaniæ modo, sed & Europæ, nobilis & opulenta, ad Bætim amnem posita, murorum ambitu, ædificiorum structura & cultu conspicua. Suburbium habet amœnum & amplum, cui Trianæ nomen, ponte sublicio urbi conjunctum. Ager vicinus planus & lætissimus, summumque hic Liberi & Cereris certamen, sed præcipuus olei proventus. Huc ex universi orbis plagis, maxime vero ex India Occidentali incredibiles opes advehuntur. Vnde adeo opibus pollet, ut regi suo cogantur annuatim sesquimillionem aureorum obsequii & vectigalium ergo pendere, quantum vix integra alibi regna. Templum habet celeberrimum, & mole sua maximum, turremque egregiæ altitudinis illi adnexam: D. Virgini id sacrum, in cujus impensas annuas, triginta millia aureorum destinata ferunt. Mirum est quod Plinius refert lib. II, cap. XCVII, Hispali puteum ¿puctum? fuisse, qui crescente maris æstu minueretur, augeretur vero decedente, ceteris natura vulgaris. Portum ipsi aperit fluvius Bætis, hodie Guadalquivir, ad cujus sinistram ripam jacet. Æstus marinus duas leucas supra urbem percipitur, magnamque copiam sturionum & alosarum suppeditat. Superioribus annis viginti quatuor millia civium familiam alentium censa sunt. In Triana vero cives ter mille. figura urbis ad rotundam accedit. Est inea ampla & magnifica domus, quæ Gubernatores & Consules habet duodecim, & a mercimoniis Indicis vocatur La casa de la contraction de las Indias.
Hispalensis Archiepiscopus post Toletanum primas fert in Hispania. Habuit olim a suffragiis undecim Episcopos, ut ex Conciliorum subscriptionibus constat: Cordubensem, qui nunc a Toletana sede jus sacrum petit: Iliberitanum, Ilipensem, Tuccitanum, Malacitanum, Ægabriensem, ubi nunc Cabra; Ossonobensem, Asindensem, Abderitanum, Astigitanum, Italicensem, ab Italica nobilissima Romanorum colonia, quæ Trajanum, Hadrianum, Theodosium Imperatores dedit. Hodie Hispalensis Antistes Suffraganeos Episcopos habet Malacitanum, Gaditanum, & Fortunatarum Insularum. Reditus ejus annui sunt 24000 ducat. Canonicos habet Hispalensis Ecclesia 40, & undecim sacerdotia. Sunt prætera in ea Ecclesia Sacrifici viginti, quos a numero vicenarios vocant, qui nocturnis diurnisque sacris cantibus vacant, & ducenti alii Sacerdotes, qui privatis sacellis ministrant. Beneficia adhæc per omnem Dioecesin opima sexcenta fere, quorum multa singulis, & binis etiam aureorum millibus censentur: minoru vero sacerdotiorum, quas capellanias vocant, duo ferme millia numerantur. Sunt etiam in hac dioecesi innumera monachorum & sacrarum virginum monasteria, inter quæ excellit Carthusianum illud, quod ad Bætimm in ipso Hispalis prospectu magnificentissime exstructum est.
Et licet urbs hæc Mercurio magis, quam Phoebo semper dedita, & commerciis quam literis notior fuerit, summa tamen ingeniorum fastigia edidit. Quem enim D. Isidoro præ¿s?¿f?eras? vitæ enim sanctitate, literis tum sacris, tum profanis, paucis æqualis, inferior nemine. Satis eum superque doctum illud Originum opus posteris commendat. Nostra etiam memoria eloquenti philosophia, & philosophica eloquentia insignem virum Sebastianum Foxium, Morzillum, & Benedictum Ariam Montanum Theologum, Poetam, linguarum peritia, Hebraicæ præsertim, nemini secundum protulit.
-------------cambio columna----------------------
Secunda civitas est Corduba quasi Cor Bætis, ut alludere placuit Ioanni Gerundensi. Sita est enim in ipso ferme Bæticæ provincię meditullio, atque in his ejus populis, qui Turduli ab Ptolomæo, Plinio & Strabone nominantur. Ab ortu ea regio ad Bastulos seu Basteranos usque protenditur: ab occasu Turdætanos contingens, Hispalensi tractu terminatur. Habet ad meridiem late patentes campos, qui ad Mediterraneum mare & Herculeum fretum expanduntur. Qua vero parte septentrionem Corduba spectat, posita est ad ipsas Marianorum montium radices, vulgo Sierra Morena. Ea verum horum montius pars, quæ Cordubæ imminet, aut saltus Castulonensis est portio, aut cum eo ad ortum conjungitur. In his montibus, authore Plinio, Bæturia regio, a Bæti flumine nomen accipiens, in duas partes divisa, ad Anam usque fluvium excurrit; Ipse Bætis, qui Cordubam alluit, Cirtius olim & Tartessus, ut apud Plinium, Livium & Strabonem est, dictus, tanta semper celebritate fuit, ut toti provinciæ nomen dederit; tanta porro est magnitudine, ut ingentia flumina exorbens, ab Mauris inde nomen acceperit: Quadalquivir namque, quod huic fluvio nunc nomen ab iisdem impositum, magnum flumen ipsorum lingua significat. Ab ortu vero ad occasum latus Cordubæ Australe lambens, ita montes a planitie disterminat, ut id sibi studio habuisse natura videatur; quo diversissima soli discrimina sejungeret, & eo tanquam limite separaret. Hinc montana, quæ ipsa suburbia pene contingunt, celsis collibus elata, duris cautibus prærupta, hortis, vineis, olea & omnium generum arboribus sunt consita. Inde campestris regio trans flumen complanata, nuda, glareis & luto friabilis, frugibus tantummodo ferendis est accommoda. Hujus vero tractus quæ sit feracitas, inclyta civitatis horrea, tota Hispania celeberrima, ostendunt. Alterius vero soli montibus prætenti quanta sit amœnitas cum insigni fertilitate conjucta, vix quisdam satis digne possit explicare. Ipsæ præcisæ rupes, scopuli ipsi, ubi planum quidpiam non soli (neq; enim solum est illud, sed lapidum strues) verum quicquid id est plani, Loton suavissimam & ¿f/s?iliquam sponte nascentes, sativas vero oleam, vitem, ficum, cerasum, mala Punica & Persica, pruna, & quod magis mirandum sit, citria mala omnis generis abunde producunt. Præstant hoc ipsum magna exparte fontes copiosæ, purissimæ, suavis & ad potum salubris aquæ, quibus passim pene irrumpentibus, irrigua omnia circum circa fiunt. Hinc valles urbi propiores non nisi a pulchritudine, Val hermoso; a paradisiacis hortis, Val parayso; a Regiis, Arrica¿s?¿f?a; a rosarum multitudine, La senda del rosal; aut a florum aspectu, Mira flores, nomen invenere. Hinc vini & olei Cordubæ tanta est copia, atq; exuberantia, fructuum omnis generis tanta ubertas, ut hoc unum aliam quantumvis celebrem civitatem magno opere posset nobilitare. Mala autem citria omnis generis tantopere in ea urbe exuberant, ut advenis & peregrinis hominibus frequenter sint stupori, non cumuli solum, qui per plateas venales vili pretio cernuntur, sed etiam qui novorum frctuum adventu, per agros & sterquilinia projiciuntur: decussis non modico impendio ex arboribus malis, ne superfœtantes flores impediant. Florum autem ipsorum in his arboribus tanta undiquaque intra urbem & per vicina urbana est copia, tanta verno tempore fragantia: ut non jam, quod de iidem floribus Virgilius dixit,
Animas & olentia civesOra illis foveant, & senibus medicentnr anbelis; sed suavissimo odore urbs tota, vicinique agri, perfundantur, & ad eam suaveolentiam captandam noctu homines pervigiles discurrant. Ne tamen diutius in Cordubæ amœnitate & ubertate celebranda sit immorandum; unum satis sit testis præstantissimi testimonium: ipse sit Muça dux Arabum, Hispaniæ totius victor, quique ea omnem perlustraverat, & undique percognitam habuerat. De eo Rasis Maurus in Arabum historia his ipsis verbis, Latine fideliter redditis scribit: Abibus Aluydi filius, homo qui nullatenus in re ulla mentiretur, ita scripsit: Quum Muça Cordubam egressus, in Africam navigaturus, summis Hispaniæ proceribus deducentibus, iter occiperet, & in collem, unde urbis totius prospectus patebat, venisset: mula, cui insidebat, retro conversa, aliquantulum consistens, urbem tacitus contemplabatur; & tandem in hæc verba cum gemitu propuit : Eheu Corduba, quantum es insignis! quæ & quantæ tuæ sunt deliciæ! Quantum tibi bonorum Deus voluit conferre! Hæc loquutus, mœrens iter continuat.
Metalla Cordubensia sunt etiam inter authores celebratissima. Auriferam enim vocat Silius Italicus:
Nec decus auriferæ cessavit Corduba terræ.
ÆsMarianum Plinio maxime laudatu, hodieque prope urbem, effoditur: uti & argentum vivum & stibium. Pomœrium urbis ejus amplissimum est, sed domicilia ob multitudinem hortorum rariora. Quadratæ est figuræ, oblongior tamen, quam latior. Suburbana illius spatiosa, ita ut aliud oppidum videantur, maxime id quod Orientem spectat. Ad Occidentem palatio regio superbit, quod suis muris cinctum est. Habet & sub se Lorenam, cum aliis 550 habitationibus. Maximam hæc urbs jacturam passa est ano 1589, a terræ motu, qui multa eaque magnifica ædificia prostravit. Quam maxime celebrem eam faciunt natales Lucani, L. Annæi Senecæ, & Ossi illius, qui Constantini Magni tempore Concilio Niceno interfuit. De Seneca vide Statium in Genethliaco Lucani. Martialis, Duosque Senecas, unicumque Lucanum facunda loquitur Corduba. Silius eam auriferæ terræ decus appellat. Hic natos Poetas peregrinum quid & pingue sonare scripsit M. Cicero. In antiquis lapidibus cives dicuntur Patritienses. Episcopum habet, cujus reditussunt 12000 ducat.
Tertia Iaen, oppidum amplum, & opulentum, templis cœnobiisque egregie ornatum, abundat vino, oleo, tritico, ferina carne, melle, fructibusque omnis generis. copiosum ibi sericum, nobilitas frequens & illustris. Vrbs sita sub alto colle, muris propugnaculisque cincta est, fontesque habet am---oe---nos.
Numerantur præterea in Andaluzia centum & octo magna municipia : nobiliora sunt, Alcaraz, Vbeda, Baeza, Andujar, Alcala real, Martes cum castello super rupem, Cabra, Aquilar, Archidona, Palma, ubi Xenil fluvius in Bætim confluit, Pegnaster, Cermona, Estopa frumenti dives, Vtrera, Nebrissa urbs antiqua, Arcos, Moron frumenti dives, sed aquarum inops. Nebrissa, hodie Lebrixa, octo millibus passuum a Bæti distat, oppidum peramœnum cum vetusta arce, agro beatissimo undique cinctum. Sequuntur hæc quatuor maxima municipia; Eciza, ad ripam Xenil, ubi copia xyli & cannabis colligitur, olim Astigi & Augusta firma. solum undique fecundum & conpascuum, ac pecori optimum : unde incolæ lanificio maximam operam impendunt: Antiquera in duas partes divisa, quarum una in monte, altera in plano sita. Ossuna oppidum aqua caret; conterminus ager arborem nullam præter oleam fert: ceterum pecoris messiumque uberrimus. Vrbs est quatuor aut quinque millium focorum. Xerez de la Frontera urbs murorum ambitu conspicua. ager est vinetis arvisque lætissimus:nulla ejus portio inculta aut otiola, sed vel vitibus, aut frugiferis arboribus egregie consitus, aut olea segeteque ornatus. Generosissima fundit vina, quæ non solum Europæi nostri, sed & Indi expetunt. Moris est hac in urbe ditioribus, immensæ altitudinis puteos defodere, quibus annonam multos in annos conservant, quos lapidum mole tectos, sine peculiari Senatorum consensu aperire est vetitum.
Longum foret municipia omnia enumerare. Minime tamen prætereunda duo, Almaden & Marchena.
Almaden in diœcesi Cordubensi ad ordinem Alcantaræ pertinet. hic ditissimæ sunt
argenti vivi venæ. Marchena in confinibus Granatæ & Andaluziæ est, in cujus agro
præstantissimæ indolis equi nascuntur, quos vulgo Ginettos vocant. Trans Bætim Palos
occurrit cum modico portu, & mox Lucena; & trans fluvium Tinto, Niebla, & paulo ulterius S.
Michael & Ajamontium, cui bonitas & præstantia vini famam dedit. Portum habet percommodum &
ingressum e mari satis altum.
Nulla Hispaniæ pars Andaluzia fructibus ditior, frumento abundantior, gregibus & armentis
copiosor, maxime equis; ita ut merito horreum, penuarium, & staublum Hispaniæ dici possit.
Olivetis unice dives est. Cumque omnium feraz sit, tum vel præcipue inexhausta & diviti
metallorum vena scatet, quin & minio inter cetera felix. Auræ hic ita lenes, annique
tempestates adeo mites, ut non frustra antiquitas hac potissimum Hispaniæ parte Elysios
campos esse crediderit. Incolæ corpore sunt eleganti & bene composito, animo fero &
arroganti; cauti, suspicaces, furaces, meri ostentatores, magis in præliis dextri, quam
fortes.
Nomen Andaluziam supra habere diximus a Vandalis, quod hi a Gothis pulsi hoc loco sedes suas
fixerint: quibus postea ejectis, in Africam concesserunt. Historia hæc est: Rodericus XXV
Gothorum rex, in quo regium Gothorum nomen defecit, Comitem quendam Iulianum Præfectum
constituerat Mauritaniæ Tingitanæ: ejusque absentis interea filiæ stuprum intulit. Quo pater audito, Saracenos ex Africa evocavit, justissimum dolorem suum regis vindicta solaturus. Hi anno salutis 714 Duce Muzamisso per angustias freti Herculei ingressi, biennii spatio totam fere Hispaniam
occuparunt, præter Astures natura loci munitos. Periere tantillo tempore utrimque 7000 hominum millia. Saraceni potiti imperio, Christianorumque, quoad fieri potuit, religione & sacris extirpatis, regna inter se partiti sunt. Primum fecere Cordubæ, quod ipsi vocavere Abenalibeticum, Alterum apud Hispalin, Tertium apud Carthaginem novam. Donec a Ferdinando III his locis pulsi Granatam concesserunt, anno 1216, & a Ferdinando IV penitus ejecti sunt, anno 1494.
